Izložba Istorijske karte Jugoslavije, obuhvata 8 karata iz perioda postojanja jugoslovenske države 1918-2006. Postavku čine karte administrativne i okupacione podele jugoslovenske države, veroispovesti i etničke pripadnosti njenih naroda. Uz karte date su legende sa podacima o: površini, broju stanovnika, njihovoj verskoj i etničkoj pripadnosti. Izbor istorijskih karata, uradio je Mitar Todorović, istoričar – arhivista u Arhivu Jugoslavije. Izložba je postavljena u holu Arhiva Jugoslavije, povodom vraćanja ranijeg naziva, pod kojim je Arhiv Jugoslavije najduže radio i pod kojim je poznat naučnoj i široj javnosti.
1. KARTA ISTORIJSKOG RAZVITKA KRALjEVINE SRBA, HRVATA I SLOVENACA 1804-1918
 Svečanom proklamovanju državnog jedinstva Srba, Hrvata i Slovenaca, predhodile su odluke njihovih predstavnika o ujedinjenju. Velika Narodna skupština u Novom Sadu donela je 25. novembra 1918. Odluku o priključenju Vojvodine Kraljevini Srbiji. Poslanici Velike Narodne skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori odlučili su 26. novembra 1918. u Podgorici "da se Crna Gora sa bratskom Srbijom ujedini u jednu jedinu državu."
Središnji odbor Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba doneo je, pritisnut događajima, 24. novembra 1918. u Zagrebu, odluku o ujedinjenju sa Srbijom. Posle izvesnog premišljanja uputio je delegaciju u Beograd koja je sa predstavnicima srpske vlade usaglasila stavove o privremenom uređenju ujedinjene države do donošenja Ustava.
Regent prestolonaslednik Aleksandar je 1. decembra 1918. u Beogradu, proklamovao "ujedinjenje Srbije sa zemljama nezavisne države Slovenaca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca." Regent je proglasio ujedinjenje Srbije sa "zemljama nezavisne države Slovenaca, Hrvata i Srba," a ne sa državom SHS, koja nije bila međunarodno priznata.
U novostvorenu državu Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca ušle su kraljevine Srbija i Crna Gora, teritorije Austrougarske na kojima su živeli južnoslovenski narodi: delovi Banata, Bačke i Baranje, Srem, Slavonija i Hrvatska, delovi Koruške, Štajerske i Kranjske, Dalmacija i Bosna i Hercegovina, kao i Caribrodski, Bosilegradski i Strumički srez koji su bili u sastavu Bugarske do zaključenja Nejskog ugovora.
2. KRALjEVINA SRBA, HRVATA I SLOVENACA
 Vidovdanski ustav je propisao centralističko uređenje. Državni unitarizam ili centralizam proizilazio je iz nacionalnog unitarizma, odnosno stava o narodnom jedinstvu. Po tom shvatanju "troplemeni/troimeni narod" sastavljen je od tri plemena Srba, Hrvata i Slovenaca koji sačinjavaju nacionalno jedinstven narod. „Plemensko trojstvo" bilo je izraženo u nazivu države, grbu, zastavi i službenom jeziku. Ustavom je bilo predviđena podela države na oblasti koje su mogle da imaju najviše 800 000 stanovnika.
Kralj Aleksandar je, 27. oktobra 1921, odobrio da se predlog zakona o podeli države na oblasti iznese pred Narodnu skupštinu. Pošto je u skupštinskom odboru predlog zakona naišao na otpor Hrvatskog bloka, vlada Nikole Pašića, 26. aprila 1922, donela je Uredbu o podeli zemlje na oblasti. Kraljevina SHS je podeljena na 33 oblasti po geografskom, socijalnom, ekonomskom, ali i etničkom i istorijskom načelu. Srbija je "usitnjena" na 14 oblasti, Bosna i Hercegovina podeljena je na 6 oblasti "u svojim sadanjim granicama", Hrvatska na 4, Vojvodina na 4, Makedonija na 3, Slovenija na 2, a Crna Gora se našla u jednoj oblasti.
Sprovođenje Uredbe, naročito u Hrvatskoj, odlagano je nekoliko godina i bilo predmet političkih pogodbi zato što su se Hrvati protivili "parcelaciji."
3. KARTA KRALjEVINE JUGOSLAVIJE
 Ideja nacionalnog unitarizma ugrađena je u Zakon o nazivu i podeli Kraljevine na upravna područja od 3. oktobra 1929, kojim je KSHS promenila naziv u Kraljevina Jugoslavija i podeljena na devet banovina. Pri obrazovanju banovina u skladu sa ideologijom integralnog jugoslovenstva nije se vodilo računa o nazivima ranijih istorijskih pokrajina već je njihovo zaokruživanje izvršeno po geografsko-ekonomskom principu, a banovine su nazvane po imenima reka.
Prilikom podele na banovine u dobroj meri izašlo se u susret hrvatskim težnjama ali se vodilo računa i o interesima drugih. U pet banovina Srbi su činili većinu. Podelom na banovine težilo se razbijanju istorijskih celina, ali se to nije moglo izbeći u svim slučajevima. Slovenija se našla u sastavu Dravske, Makedonija u sklopu Vardarske, sa delovima Srbije i Kosova, Crna Gora u Zetskoj sa delovima Dalmacije, Metohije, Hercegovine, Bosne i Sandžaka. Hrvatska je podeljena na Savsku i Primorsku banovinu, Vojvodina je bila u sklopu Dunavske banovine. Srbija je podeljena na Moravsku, Drinsku, Dunavsku, Zetsku i Vardarsku, a Bosna i Hercegovina na Drinsku, Vrbasku, Primorsku i Zetsku banovinu.
Granice banovina korigovane su 28. avgusta 1931. godine. Srezovi Vukovar, Vinkovci i Županja iz Drinske i Čabar iz Dravske izdvojeni su i pripojeni Savskoj banovini, Črnomelj iz Savske Dravskoj, Stolac iz Zetske Primorskoj, Travnik iz Primorske i Ivanjica iz Zetske Drinskoj, Đakovica i Orahovac iz Vardarske i Srbica iz Moravske Zetskoj banovini.
Do promene teritorijalne organizacije došlo je prilikom sklapanja Sporazuma Cvetković-Maček 26. avgusta 1939, kada je formirana Banovina Hrvatska, od Savske i Primorske banovine i srezova Dubrovnik, Šid, Ilok, Brčko, Gradačac, Derventa, Fojnica i Travnik.
4. VEROISPOVESTI U KRALjEVINI SHS PO OPŠTINAMA (PREMA POPISU OD 31. JANUARA 1921)
|
|
Po popisu iz 1921. u Kraljevini SHS, na 247 542 km2, živelo je 11 984 911 stanovnika, od toga 5 593 057 pravoslavnih vernika, 4 708 657 rimokatolika, 1 345 271 muslimana, odnosno Srba je bilo 5 341 675, Hrvata 2 816 454, Muslimana 753 850, Nemaca 505 763, Mađara 467 412, Arnauta 439 846 itd. |
5. RAZMEŠTAJ NARODA I NARODNOSTI SFRJ
|
|
U Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji po popisu iz 1981, na 255 804 km2, živelo je 22 424 711 stanovnika, od toga Srba 8 140 452, Hrvata 4 428 005, Muslimana 1 999 957, Slovenaca 1 753 554, Makedonaca 1 339 729, Crnogoraca 579 023, Albanaca 1 730 364, Mađara 426 866, Jugoslovena 1 219 045 itd. |
6. PODELA JUGOSLAVIJE POSLE OKUPACIJE 1941
 Posle Aprilskog rata 1941. okupatori su podelili Jugoslaviju. Nemačka je 15. maja 1941. anektirala Donju Štajersku i Gorenjsku. Pod nemačkom vojnom upravom je bila Srbija, gde je celokupnom vojnom i civilnom upravom rukovodio vojni zapovednik. On je 3. maja 1941. naimenovao komesara za civilnu upravu, a zatim 29. avgusta 1941. vladu na čelu sa armijskim generalom Milanom Nedićem. Zasebne nemačke vojne i administrativno-političke uprave postojale su za Banat i okrug Kosovska Mitrovica.
Italija je od anketiranog slovenačkog područja formirala 3. maja 1941. Ljubljansku pokrajinu. Od hrvatskog primorja sa kvarnerskim ostrvima i dela Dalmacije sa ostrvima, obrazovala je 21. maja 1941. Riječku provinciju i pokrajinu Dalmaciju. Tako je Italija stavila pod svoju vlast veću teritoriju od one koja joj je obećana Londonskim ugovorom iz 1915. godine. Crna Gora je bila pod neposrednom italijanskom upravom na čijem čelu se nalazio guverner. Boka kotorska sa zaleđem pripojena je Italiji. Albanija je kao italijanski protektorat, prisvojila 22. jula 1941. deo zapadne Makedonije, Kosova i Metohije i deo graničnog pojasa Crne Gore.
Bugarska je okupirala veći deo Makedonije sa Ohridom i jugoistočnu Srbiju sa Pirotom i Vranjem, gde je 11. maja 1941. formirala skopski, bitoljski i egejski okrug. Mađarska je u toku Aprilskog rat okupirala, a 27. decembra 1941. anektirala Bačku, Baranju, Međumurje i Prekomurje.
Samo nekoliko dana posle napada Nemačke i ostalih sila Osovine na Jugoslaviju, u Zagrebu je 10. aprila 1941. proglašena Nezavisna Država Hrvatska. Obuhvatala je Hrvatsku, Slavoniju, Srem, Bosnu i Hercegovinu, kao i jedan deo Dalmacije koji nije anektirala Italija, ali je bio pod neposrednom italijanskom vojnom upravom.
7. JUGOSLAVIJA
 Za razliku od Kraljevine Jugoslavije koja je bila centralistički uređena, socijalistička Jugoslavija je bila federativna država, što je istaknuto i u njenom nazivu. Jugoslovensku federaciju sačinjavalo je šest republika i dve pokrajine. Srbija je oblikovana kao složena federalna jedinica. Narodi i nacionalne manjine Vojvodine i Kosova i Metohije doneli su u leto 1945. odluke o priključenju Srbiji. Obrazovane su, 1. septembra 1945, Autonomna Pokrajina Vojvodina i Autonomna Kosovsko-metohijska oblast. Njihovo ustanovljenje i ustrojstvo regulisano je posebnim zakonima u kojima je istaknuto da one čine "sastavni deo Srbije." Pre toga Predsedništvo AVNOJ-a je formiralo 19. juna 1945. komisiju koja je izvršila razgraničenje između Vojvodine i Hrvatske. Predsednik komisije Milovan Đilas je zapisao da je "autonomna Vojvodina pobjeda velikosrpske ideje." Inače, republičke granice nikada nisu zakonom utvrđene i obeležene. Bitne promene u strukturi federacije počele su ustavnim amandmanima 1967. i 1968, a celovit oblik poprimile su 1971. i Ustavom SFRJ iz 1974. godine. Amandmani su ograničili i oslabili samostalnost federacije, stavili je pod nadzor republičkih i pokrajinskih struktura. Proširen je status autonomnih pokrajina i "suverena prava" počela su se ostvarivati i u pokrajinama, koje su dobile status konstitutivnog elementa federacije iako nisu imale karakter federalnih jedinica kao republike. Položaj i status Srbije i autonomnih pokrajina u federaciji su u suštini izjednačeni. Amandmanima donetim 26. decembra 1968. promenjen je naziv Autonomna Pokrajina Kosovo i Metohija u Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo.
8. SRBIJA I CRNA GORA
 Tokom 1991. i 1992. došlo je do raspada SFRJ, koji je izveden metodom oružane secesije. U slučaju Jugoslavije nije poštovano načelo teritorijalne celovitosti i njenih međunarodno priznatih granica. Suprotno međunarodnom pravu, republičke granice, koje nikada nisu pravno utvrđene i obeležene, postale su granicama suverenih država. Pravo naroda na samoopredeljenje interpretirano je kao pravo na secesiju. Pravo na samoopredeljenje vezano je za federalne jedinice i one su postale nosioci tog prava. Posle međunarodnog priznavanja Slovenije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine, Srbija i Crna Gora su odlučile da nastave život u zajedničkoj državi. Savezno veće skupštine SFRJ usvojilo je 27. april 1992. Ustav Savezne Republike Jugoslavije. Država je definisana kao suverena savezna država zasnovana na ravnopravnosti građana i ravnopravnosti republika članica. Na osnovu polaznih osnova za preuređenje odnosa Srbije i Crne Gore koje su potpisane 14. marta 2002. u Beogradu, Savezna skupština je 4. februara 2003. proglasila Ustavnu povelju Državne zajednice Srbija i Crna Gora. U Ustavnoj povelji je istaknuto da "po isteku perioda od tri godine države članice imaju pravo da pokrenu postupak za promenu državnog statusa, odnosno za istupanje iz Državne zajednice Srbija i Crna Gora." Crna Gora je 21. maja 2006. organizovala referendum i postala nezavisna država.
|
